خطر از میدان آزادی تا تخت جمشید، بناهایی که قربانی آلودگی هوا شدند
به گزارش وبلاگ دیور، این روز ها، آلودگی هوا مهمان پاییز و زمستان، شهر های صنعتی و عظیم است. در سال های پیش و قبل از آمدن کرونا، مردم برای حفاظت از ریه هایشان در برابر آلودگی هوا از ماسک های N 95 استفاده می کردند. آیا تا به حال فکر نموده اید که محافظت از بنا های تاریخی چگونه است؟ در این رابطه با محمد رضا محبوب فر، کارشناس و پژوهشگر میراث فرهنگی و گردشگری و عضو انجمن علمی گردشگری ایران و عضو انجمن مخاطرات محیطی و توسعه پایدار ایران مصاحبه کردیم.
آلودگی هوا چه تاثیری بر بنا های تاریخی دارد؟
همان گونه که آلودگی هوا بر سلامت موجودات زنده تاثیر می گذارد ، سلامت موجودات زنده را تهدید می نماید بر جاذبه های گردشگری و بنا های تاریخی فرهنگی با قدمت زیاد، هم تاثیر می گذارد و قربانیان بعدی آلودگی هوا هستند.
اینگونه نیست که تخریب محیط زیست اثری روی بنا های تاریخی نداشته باشد، هویت تاریخی ملت ها با آلودگی محیط زیست نابود و تخریب می گردد، یکی از جنبه های نابودی محیط زیست همین آلودگی هوا است.
در بسیاری از شهر های پرتردد و صنعتی کشور، پدیده وارونگی هوا،(inversion) را داریم که ریزگرد ها، پدیده غالب این روز های آلودگی هوا هستند و روی بنا های تاریخی از میدان آزادی تهران گرفته تا آجر نما های بنا های تاریخی کشور در شیراز، اصفهان و مشهد تاثیر گذاشته و منجر به تخریب شده است.
آلودگی هوا به داخل بنا های تاریخی هم آسیب می زند؟
آلودگی هوا صرفا جنبه تاثیر بیرونی بر بنا های تاریخی ندارد و به درون آن هم آسیب وارد می نماید. بسیاری از بنا های تاریخی در فضا های باز هستند و در مجاورت محل تردد و رفت و آمد گردشگران قرار گرفته اند، هوا به صورت باز در جریان است، قطعا آلودگی هوا در داخل بنا های تاریخی هم نفود می نماید و علاوه بر آسیب رسانی از بیرون به داخل هم آسیب می زند.
آیا استفاده از فیلتر های هوا در محوطه بنا های تاریخی به جهت حفظ آن از آلودگی مناسب است؟
فیلتر به معنایی که مد نظر شما است خیر، یعنی امکان آن وجود ندارد. حتی المقدور حوالی کلیه بنا های تاریخی از آلودگی های محیط زیست باید پالایش و پاک سازی شوند.
اما در مورد بعضی از بنا های تاریخی، بعضی دستگاه های تهویه هوا وجود دارد که هوا وارد آن شده و فیلتر های نصب شده روی این دستگاه، هوای آلوده را خارج نموده و هوای پاکیزه را وارد می نماید. اما سرگرم کردن مردم با استفاده از نصب فیلتر ها برای مقابله با آلودگی هوا در داخل و خارج بنا های تاریخی وجود ندارد. از طرفی هم اگر فیلتر در منبع آلودگی هوا در مجاورت بنا های تاریخی استفاده گردد، مثلا در مجاورت بنای تخت جمشید در مرودشت فارس بسیاری از صنایع و کارخانه جات پتروشیمی وجود دارند که این ها باید از دودکش فیلتر استفاده نمایند که متاسفانه استفاده نشده است.
آلودگی هوا لطمات جبران ناپذیری به مجموعه تخت جمشید زده است و بسیاری از سنگ نوشته ها و بناهای آجری تخت جمشید دچار فرسودگی، فرسایش و پوسیدگی شده است.
شما اشاره کردید که آلودگی هوا روی سنگ نوشته آسیب زده، آیا امکان پاک کردن آلودگی هوا از روی سنگ نوشته ها وجود دارد؟
تاثیر آلودگی هوا بر بنا های تاریخی به چند صورت است، یکی به صورت تغییر رنگ است، یکی به صورت کدر شدن بنا های تاریخی و دیگری به صورت فرسایش و ساییدگی بنا های تاریخی است. امکان زدودن آلودگی وجود دارد، ولی در حدود 30 الی 40 درصد است و نه بیشتر، اگر ما از آلودگی هوا جلوگیری نکنیم، جادبه های گردشگری یکی پس از دیگری از بین می فرایند و به امید بازسازی و بازسازی جاذبه های تاریخی هیچ کاری نکنیم، اقدام شایسته ای نیست. باید آلودگی هوا را کم کنیم و اولویت پاکسازی محیط زیست اطراف بنا های تاریخی از آلودگی است.
آیا آلودگی هوا به بنا های تاریخی آسیب می زند؟
آلودگی هوا از یک نقطه به نقطه دیگر توسط جریان هوا و باد انتقال می یابد. وجود آلودگی هوا و به ویژه اکسید های ازت و اکسید های سولفور مانند NO2 , No3, SO2 و So 3 وقتی در هوا وجود داشته باشد و هوا بارانی یا برفی باشد و یا تگرگ ببارد،به دلیل رطوبت در هوا این اکسید های ازت و سولفور در زمان بارش باران، تبدیل به اسید می شوند. این اسید ها روی بنا های تاریخی ریزش می نمایند و بنا های تاریخی را دچار فرسایش و ساییدگی می نمایند. متاسفانه شاهد چنین پدیده ای در میدان آزادی تهران، بنای تخت جمشید فارس و بسیاری از بنا های تلریخی موجود در اصفهان، اراک و تبریز هستیم.
شما از آسیب مصالح گفتید، چه قدر معماری و مصالح نوین به حفظ بنا های تاریخی در برابر آلودگی هوا یاری نموده است؟
بنا های تاریخی به دلیل کمبود امکانات و مصالح به کار رفته در سنگ نوشته ها، در معرض تخریب بر اثر آلودگی هستند. در معماری جدید به دلیل گریز ناپذیر بودن از آلودگی هوای شهر های عظیم، مصالحی مورد استفاده قرار گرفته که کمترین آلودگی و تخریب روی آن تاثیر گذاشته گردد. این در لندن و نیویورک و مالزی، زاپن، کره جنوبی، تایوان و تایلند از مصالح مقاوم در برابر آلودگی هوا استفاده نموده اند. البته استفاده از این مصالح دست ما را برای آلودگی هوا و تخریب محیط زیست باز نمی گذارد.
در کشور هایی با آلودگی هوای بالا چه تدابیری برای حفاظت بنا های تاریخی اندیشیده شده است؟
مهم ترین اقدام در حال حاضر استفاده از مصالح ساختمانی مقاوم، پیش ساخته و مصالحی است که در برابر آلودگی هوا مقاومت لازم را دارند، مانند موادی که دارای PVC هستند، یا پلاستیک های فشرده یا تکنولوژی های نانو که در ایالات متحده عربی در شهر های ابوظبی و دبی برای بنا های جدید از این مصالح استفاده نموده اند و سعی می نمایند که بنا های جدیدشان در مناطقی فاقد آلودگی هوا و تخریب محیط زیست حریم تعیین در نظر گرفته اند و کمربند سبز در نظر گرفته اند که از آن کمربند برای ساخت و ساز و توسعه شهری جلوتر نزنند. از طرفی با آلودگی هوا مقابله می نمایند، الودگی را در مبدا کنترل نموده و سپس بر آن نظارت می نمایند. در مجاورت آثار تاریخی نمونه برداری کیفی از هوا اجرا شده و در صورت وجود آلایندگی هوا با تدابیر مدیریت اقلیمی، مدیریت جوی و آب و هوا، مدیریت در فرآیند صنعتی یا مدیریت شهری آلودگی هوا را کنترل می نمایند.
باشگاه وبلاگ دیور
منبع: گردشبان